Ksiądz Tomasz Gocel: Badamy straty, jakie diecezja kielecka poniosła w czasie II wojny światowej

W ostatnim czasie został przeprowadzony projekt badawczy, którego celem było opisanie strat, jakie diecezja kielecka poniosła w wyniku II wojny światowej. Jakie są jego efekty?

Projekt realizowany jest wspólnie z Muzeum Wsi Kieleckiej. Dotychczas było to badane przez różnych historyków, ale zauważyliśmy, że są pewne rozbieżności, różne liczby. Dlatego chcieliśmy ujednolicić i policzyć ilość kościołów zniszczonych, uszkodzonych, okradzionych z dzieł sztuki i innych zabytków.

            Przed rozpoczęciem II wojny na terenie diecezji kieleckiej znajdowało się 246 kościołów, z czego 216 było murowanych, a 30 drewnianych. Większość tych kościołów - 147 zaliczała się do zabytkowych. W wyniku działań wojennych całkowitemu zniszczeniu uległo 10 świątyń, natomiast w mniejszym lub większym stopniu ucierpiało 145 kościołów. To zniszczenie dokonywało się w dwóch etapach - wrzesień 1939 roku oraz przełom 1944 i 1945 roku, czyli walki wycofujących się Niemców i wkraczających Rosjan. Podczas wojny obronnej zniszczonych zostało 20 obiektów. Całkowitemu prawie zniszczeniu uległy dwa kościoły: w Lelowie oraz w Grodzisku obok Ojcowa. Uszkodzone zostały świątynie w Stopnicy oraz Pacanowie. Natomiast w 1944 roku kościół w Stopnicy został całkowicie zniszczony na skutek uderzenia bomby lotniczej.

W czasie wojny okupanci niemieccy rabowali także z kościołów dzieła sztuki i inne zabytki. Czy te straty również udało się oszacować?

Na początku wojny władze okupacyjne wydały specjalny dokument, w którym domagały się stworzenia rejestru zabytków i dzieł sztuki. Oczywiście księża domyślali się czemu ma to służyć. Dlatego prawie ze wszystkich parafii napłynęły pisma stwierdzające, że "parafia nie posiada żadnych dzieł sztuki, ani obiektów zabytkowych". Dzięki temu udało się ochronić bardzo wiele dzieł sztuki. Jednak nie wszystkich. Na przykład w ankietach dotyczących strat wojennych wymienione są pewne zabytkowe przedmioty zagrabione przez Niemców.  Przede wszystkim są to kielichy, które figurowały w centralnych rejestrach. Mowa tu o kielichu Kazimierza Wielkiego, który był darem króla polskiego dla kościoła w Stopnicy. Poza tym zagrabiono zabytkowe relikwiarze. Natomiast przedmioty zabytkowe oraz archiwalia parafialne zostały bezpowrotnie utracone w tych świątyniach, które zostały zniszczone i spalone.

Posłuchaj całej audycji: