Marek Jończyk, historyk IPN: Zagłada polskich elit podczas II wojny była zaplanowana przez Niemców i Rosjan

Niemalże w jednym czasie, wiosną 1940 roku, została dokonana eksterminacja polskiej inteligencji w Generalnym Gubernatorstwie przez Niemców i na Kresach Wschodnich przez Rosjan. Dlaczego okupantom na tym zależało?

Działania prowadzone przez obu okupantów były prowadzone w tym samym czasie. Można je określić jako równoległe. Nie było w tym przypadkowości. Lata 1939-1940 to okres kiedy te dwa totalitarne państwa uzgadniają działania przeciwko Polsce. To było widać od lata 1939 roku. Tym zwieńczeniem był pakt Ribbentrop - Mołotow, a potem skoordynowane agresje: 1 września 1939 roku Niemiec i 17 września - Związku Sowieckiego. Zarówno Niemcy, jak i Rosjanie po opanowaniu Polski za główny cel postawili sobie unicestwienie polskiej inteligencji. Ludzie wykształceni, którzy udzielali się na płaszczyźnie politycznej, edukacyjnej, biznesowej, którzy udowodnili swoim życiem, że nie zdradzą ideałów i są polskimi patriotami, byli uznani za wrogów.

Jak wyglądała eksterminacja polskiej elity na Kresach Wschodnich?

Trzeba zwrócić uwagę na los oficerów polskich, którzy po wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku znaleźli się w sowieckiej niewoli. Osadzono ich w więzieniach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Na jesieni 1939 roku Sowieci przystąpili do metodycznych aresztowań - ich zdaniem - niebezpiecznych osób, które mieszkały na terenach przez nich okupowanych. Decyzja co do ich losów zapadła 5 marca 1940 roku. Zostali skazani na śmierć. Mówimy tu o zbrodni katyńskiej. Dziś znamy nazwiska ponad 21 tysięcy osób. Represje dotknęły także najbliższych tych oficerów: żony, dzieci, rodziców, rodzeństwo. Po aresztowaniu duża część z nich została deportowana do Kazachstanu i na Syberię.

Jednocześnie Niemcy przeprowadzili akcję AB w Generalnym Gubernatorstwie, które obejmowało także Kielecczyznę.

Akcja AB, której celem była eksterminacja polskiej elity, zaczęła się dokładnie w tym samym czasie, co zbrodnia katyńska. Pierwsze aresztowania zaczęły się pod koniec marca 1940 roku. Ofiarą padło około 6,5 tysiąca osób z czego około 3,5 tysiąca stanowiła inteligencja. Byli to urzędnicy, nauczyciele, oficerowie Wojska Polskiego, lekarze. Wszyscy ci, którzy posiadali wykształcenie. Cel był ten sam. Eliminowanie tych, którzy mogliby zagrozić władzom okupacyjnym.

Dziękuję za rozmowę.

Katarzyna Bernat

Więcej w audycji: "Historia na fali" w czwartek 9 września, godz. 20 w Radiu eM Kielce.