Edyta Krężołek, IPN Kielce: W PRL nastąpiło mentalne zerwanie z okresem przedwojennym

Przypomnijmy jak wyglądała odbudowa Polski po okupacji niemieckiej?

Wojna zrujnowała kraj i zmieniła granice Polski. Zburzona była Warszawa, zniszczone fabryki, infrastruktura drogowa i kolejowa oraz zamordowani, poranieni ludzie. Do tego dochodziły problemy z aprowizacją oraz mieszkaniami. Zakłady pracy zostały upaństwowione i zmieniła się w nich struktura zatrudnienia. Zasilili je nowi robotnicy, głównie dotychczasowi mieszkańcy wsi, dla których nie było pracy na roli. Tak zaczęła kształtować się nowa mentalność i sposób pracy. Przed II wojną obowiązywał etos pracy, w związku z napływem nowych sił roboczych zmienił się on. Nastąpiło mentalne zerwanie z okresem przedwojennym. Zmiany spowodowane były również tym, że zmienił się przekrój społeczny i elity. Przedwojenna inteligencja została wymordowana, zniknęło ziemiaństwo, a w to miejsce pojawić się miał nowy obywatel. Wszystko się ujednoliciło, nie było wyraźnego podziału na inteligencję, ziemiaństwo, mieszczaństwo, chłopów.

Jak społeczeństwo zmieniła migracja?

Po wojnie obserwujemy migrację ludzi ze wsi do miasta oraz po zmianie granic ze wschodu na zachód. Ludzie ze wsi przenieśli do miast swoją kulturę i tam utrwalał się nowy styl pracy i kultura. Na wsi obserwowano robotnika, który szedł do pracy w fabryce, a po powrocie na pole. Najczęściej dotyczyło to wsi, które były w dobrej odległości od miast. Określało się tych ludzi chłoporobotnikami. Takie przykłady obserwujemy na północy województwa świętokrzyskiego: Końskie, Skarżysko, Starachowice, Ostrowiec Świętokrzyski.

Poza tym życie ludzi uległo ujednoliceniu.

Możemy tutaj powiedzieć o dwóch zjawiskach uniformizacji i pauperyzacji Pauperyzacja, to życie od pierwszego do pierwszego i koncentracja na tym, aby przeżyć. Uniformizacja polegała na tym, że życie na wsi i w mieście wyglądało prawie tak samo. Podobnie wyglądały mieszkania, a w nich identyczny był rozkład pomieszczeń, wyposażenie, bo tylko takie meble można było zakupić. Każdy miał prawie to samo. Społeczeństwo nie było podzielone na bardzo bogatych i bardzo biednych, wszyscy żyli na podobnym poziomie.

Symbolem były kolejki. Stało się dosłownie za wszystkim.

W latach 60. XX wieku za podstawowymi artykułami spożywczymi codziennie w kolejkach trzeba było spędzić 63 minuty. W roku 1976 było to 98 minut. Z reguły stały w nich kobiety, które głównie zajmowały się domem i wychowaniem dzieci. Dodam, że kolejki pojawiały się wtedy kiedy ludzie się czegoś obawiali lub zaczęli lepiej zarabiać i było ich stać na więcej. Tymczasem system gospodarczy państwa była niewydolny, nie był w stanie wyprodukować tylu produktów, które były potrzebne.

Czy dlatego pojawiły się kartki?

Kartki pojawiły się dwa razy. Tuż po wojnie ze względu na trudną sytuację gospodarczą i braki aprowizacyjne oraz w latach 70. XX wieku kiedy ludziom zaczęło się lepiej żyć. Wtedy sami zaczęli domagać się kartek, ponieważ uważali, że mają gwarancję zakupu danego towaru, a były ich duże niedobory. Na kartki było: masło, mięso, tłuszcze roślinne i zwierzęce oraz artykuły uważane za luksusowe: czekolada, cukier, alkohol.

Skąd ten obserwowany dziś w starszym pokoleniu sentyment do PRL?

Uważam, że przede wszystkim to sentyment do młodości ludzi, którzy pamiętają tamte czasy. Z perspektywy idealizujemy tamten czas zapominając o tym, jak naprawdę się ludziom żyło w okresie PRL.

Dziękuję za rozmowę.

Katarzyna Bernat

Posłuchaj całej audycji: