Ksiądz dr Jan Nowak: Caravaggio jest malarzem chrześcijańskim

Wydawnictwo Jedność wydało wyjątkowy album pod tytułem: "Caravaggio. Stwarzanie widza".

We wrześniu 2021 roku będziemy obchodzić 450 rocznicę urodzin Caravaggia, który przyszedł na świat 29 września 1571 roku w Mediolanie. Między innymi z myślą o tej rocznicy publikujemy ten album. Autorem jest Giovanni Careri, Włoch, wykładowca w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Paryżu i w Akademii Sztuk Pięknych w Lyonie oraz w słynnym Instytucie Architektury w Wenecji. Autor ma szerokie spektrum spojrzenia na sztukę.

Album ma dwie warstwy: słowo i obraz. Czego się dowiemy czytając?

Autor prowadzi dialog z wielkimi komentatorami Caravaggia: historykami sztuki, teoretykami sztuki, również z przeciwnikami artysty. Z tego dialogu dowiadujemy się wielu nowych rzeczy, które wynikają ze żmudnych analiz dokumentów dotyczących życia artysty. Walorem jest też to, że komentując konkretne dzieło, autor czyta je oczami Caravaggia, próbuje rozwinąć kontekst w jakim artysta malował. Na przykład dowiemy się kto dany obraz zamawiał lub gdzie miał być prezentowany. Poznamy mnóstwo ciekawostek, nie tylko z samej bibliografii, ale także w połączeniu z dziełami, które autor komentuje.

Album bogaty jest także w reprodukcje obrazów Caravaggia. Co możemy zobaczyć?

Jest to bardzo obszerna publikacja licząca ponad 380 stron, wydana w dużym formacie, w twardej oprawie z obwolutą, na papierze kredowym. Znajdziemy tu połączenie bardzo merytorycznej refleksji autora z całym aparatem ikonograficznym pokazanym w bardzo dobrej jakości. Każde studium zilustrowane jest nie tylko wizerunkiem obrazu w całości, ale także ujęciem detali, które autor wnikliwie komentuje. Można więc nacieszyć oko bardzo dobrymi reprodukcjami z uwzględnieniem szczegółów, których nigdy nie zobaczymy z bliska będąc w galerii sztuki lub w kościele, w których prezentowane są dzieła artysty, ponieważ zazwyczaj dzieli nas od nich spory dystans.

            Autor nie tylko komentuje obrazy Caravaggia, ale przywołuje także inne obrazy mistrzów malarstwa, które stanowiły swoistą inspirację dla Caravaggia. Wszystkie komentowane obrazy innych artystów, także znajdują się w tej publikacji. Mamy więc ten komfort, że czytając komentarz autora na jednej stronie widzimy obraz Caravaggia, a tuż obok obraz innego artysty, którego dotyczy dany komentarz. To bardzo pomaga czytelnikowi śledzić wątek narracji.

Omawiana publikacja Wydawnictwa Jedność jest kolejną, poświęconą temu artyście. Pierwszą był album: "Tajemnice Caravaggia" autorstwa ks. prof. Witolda Kaweckiego.

Ksiądz profesor zajmuje się tematyką historii sztuki, kultury i jest pasjonatem Caravaggia. To kompendium wiedzy na temat artysty, jego osoby, życia, namalowanych dzieł. Napisana przystępnym językiem. Autor odwiedził wszystkie miejsca, gdzie są obrazy mistrza. Album: "Caravaggio. Stwarzanie widza" nie jest powieleniem, ale uzupełnieniem tej pierwszej publikacji.

Wyjaśnijmy podtytuł: "Stwarzanie widza". Co się pod tym kryje?  

To jest wymowny klucz do zrozumienia tej publikacji. Uświadomiłem sobie czytając ten tekst, jak mało wiem na temat możliwości interpretacyjnych danego obrazu mistrza. Miałem to szczęście, że jeszcze przed pandemią odwiedziłem w Rzymie i Neapolu kościoły, w których są dzieła Caravaggia. Patrząc na nie: potężne, monumentalne, zauważyłem, że jest w nich zawarta tajemnica. Uderza estetyka tych dzieł, ich naturalizm. Postaci przemawiają z ogromną siłą. Te modele, wzięte często wprost z ulicy, one mają coś w sobie. One faktycznie stwarzają widza.

            Uważam, że Caravaggio jest malarzem religijnym. On maluje nie tylko jakiś tam epizod z Biblii, on wie, jaki jest kontekst dzieła, kto go zamawia, gdzie będzie prezentowany, kto na ten obraz będzie patrzył. Ta cała wiedza eksploduje w doborze postaci, perspektywy, światła, gestu, symboliki.

            Specyfiką malarstwa Caravaggia jest gra światła. Większość jego obrazów ma ciemne tło, ale źródłem światła jest twarz, dłoń, szata, niesiona pochodnia. Światło wydobywane jest w taki sposób, że prowadzi widza.

Czytelnicy albumu: "Caravaggio. Stwarzanie widza" mają więc szansę stać się widzami obrazów artysty i je kontemplować.

Oczywiście. Zauważyłem, że Caravaggio stawia na pierwszym planie rzeczy nieistotne, ale aby dojść do tajemnicy i sedna tego, co chce nam pokazać musimy pokonać to, co znajduje się na pierwszym planie, a co często jest mniej istotne, co nas niekiedy nawet rozprasza. Odsyłamy do albumu i życzymy przyjemnej lektury, która nas ubogaci oraz przybliży tego wybitnego artystę i jego dzieła.

Dziękuję za rozmowę.

Katarzyna Bernat

Posłuchaj całej audycji: