Potwór spod Łagowa

Badania potwora to gotowy scenariusz filmowy. Piotr po raz pierwszy trafił do Płucek 20 lat temu, jako uczeń technikum geologicznego w Kielcach. – To nie był przypadek. Od dawna wiedziałem, że w łomie nad rzeką za Łagowem w stronę Płucek coś się dzieje. Ludzie znajdowali tam kamienie z odciskami muszli, małż i jakiś dziwnych ciemnych kształtów. Geolodzy przyjechali tu pierwszy raz zaraz po I wojnie światowej. Znany odkrywca Jan Czarnocki nie mógł uwierzyć w takie bogactwo. Naukowcy wracali kilkakrotnie. Wielu znakomitych współczesnych geologów badało ten teren, położony w sercu Gór Świętokrzyskich – opowiada Szrek.

Ponad pięćset okazów

Piotr Szrek sam wielokrotnie wracał do Płucek, ale dopiero w latach 2009-2013 z grupą geologów przeprowadził kompleksowe wykopaliska. Kamieniołom przetrząsnęli… koparką. Na stosunkowo niewielkiej powierzchni odkryli pięćset unikatowych okazów, na które złożyły się szczątki kilkudziesięciu gatunków ciekawych i nieznanych do tej pory gatunków ryb pancernych. Wśród nich były m.in. kompletny okaz czaszki drapieżnej ryby pancernej oraz szczątki szkieletu naszego potwora.

– Badania trwały kilka lat. Dzisiaj już wiemy, czyje były te największe szczątki. Dunkleosteusa. W obrębie tego rodzaju znane są gatunki, które osiągały niewielkie rozmiary, do kilkunastu centymetrów, oraz giganty morskie, polujące na inne zwierzęta. Zamieszkiwały morza dawnych kontynentów północnych, głównie szelfy Laurussji (Laurussia składała się z obecnej Europy i części Ameryki Północnej). Najlepiej poznanymi skamieniałościami dunkleosteusów są te znalezione w tak zwanym Cleveland Shales w Ohio, skąd pochodzi kilkadziesiąt kompletnych szkieletów tych ryb. Część udało się zmontować w trójwymiarowe eksponaty, reprezentujące duże i groźne drapieżniki, osiągające do 10 metrów długości – wylicza paleontolog. – Widziałem jednak pojedyncze skamieniałości o rozmiarach dwukrotnie większych, co może wskazywać, że dunkleosteusy mogły osiągać nawet do 20 metrów długości ciała.

Najstarszy w Europie

Dunkleosteus był królem. – Niepodzielnie panował w morzach i oceanach na całym świecie w okresie od 420 do 360 milionów lat temu – opowiada Piotr Szrek. – Siła nacisku jego szczęk wynosiła ponad 2 tony, co czyniłoby go jednym z największych i najgroźniejszych morskich drapieżników w historii życia na Ziemi.

Do tej pory skamieniałe kości dunkleosteusa znajdowano w USA, Maroku, Belgii. – Znaleziska z Płucek to pierwsze potwierdzone szczątki dunkleosteusa z Europy – tłumaczy dr Szrek. – Pierwsze znalazłem ponad 20 lat temu, jednak dopiero wykopaliska ostatnich lat i współpraca z innymi poszukiwaczami skamieniałości pozwoliły na skompletowanie takiej ilości materiału, która pozwoliła na identyfikację znaleziska. Szacujemy, że wydobyliśmy około 35-40 procent szkieletu najbardziej kompletnego z trzech osobników. Kości obejmują fragmenty czaszki oraz tułowia. Przy współpracy z Olgą Wilk z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, dokonaliśmy pierwszego opisu rodzaju dunkleosteus, który dodatkowo okazał się najstarszym w Europie i jednym z największych drapieżników, jakie wtedy żyły.

I kto by pomyślał, że taki potwór pływał sobie niedaleko naszego poczciwego Łagowa?

Dorota Kosierkiewicz