Dr Tomasz Domański: Odkrywamy fascynującą historię działania Armii Krajowej

Armia Krajowa była fenomenem na skalę europejską. Przypomnijmy krótko na czym polegała jej działalność konspiracyjna?

Proces formowania się konspiracyjnego wojska zaczął się już we wrześniu 1939 roku. Natomiast przemianowanie Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową 14 lutego 1942 roku, było podniesieniem jej statusu. Była ona zbrojnym ramieniem Polskiego Państwa Podziemnego. Podstawowym działaniem było tworzenie zbrojnego oporu wobec okupanta niemieckiego. Były też jednostki wywiadu i kontrwywiadu AK, czyli zbieranie informacji o siłach i środkach wszystkich jednostek niemieckich, rozpoznaniu wroga i jego dyslokacji. O wywiadzie i kontrwywiadzie nie mówi się dużo, ale były to szczególne referaty AK.

            Kolejny element działania AK to zgromadzenie sił i środków do walki dywersyjnej, a następnie przejście do walki bieżącej i doprowadzenie do polskiego powstania strefowego. Do tych działań zaliczyłbym także próbę ochronienia ludności cywilnej przed działaniami niemieckimi. Natomiast  do zadań kontrwywiadu należało m.in. rozpracowanie kolaborantów, wyroki sądów podziemnych, egzekucje doraźne, likwidacja Niemców: gorliwych żandarmów, urzędników. W Kielcach na przykład była to likwidacja szefa siatki niemieckich konfidentów Franza Wittka.

Są także mniej znane aspekty działania Armii Krajowej, na przykład współpraca z Policją Granatową oraz udział w ratowaniu ludności żydowskiej. Jak to wyglądało?

W pewnych obszarach pojawiła się współpraca AK ze wspomnianą Policją. Policjanci kwaterowali zazwyczaj w tym samym miejscu co żandarmeria niemiecka. Mieli więc możliwość pozyskania informacji na przykład, co do planowanych aresztowań. Niemcy zmuszali policjantów do działań przeciwko Polakom i Żydom, dlatego mieli oni wiedzę o planowanych akcjach. Mogli więc poinformować, kto jest w zainteresowaniu niemieckim.

Możemy podać przykłady?

Wśród policjantów granatowych byli też żołnierze Armii Krajowej, którzy rozpracowywali konfidentów niemieckich. Przykładem jest Eugeniusz Adamczyk, który był funkcjonariuszem w Jędrzejowie. Rozpracowywał on agentów, konfidentów niemieckich z obwodu jędrzejowskiego. Dzięki niemu wiemy, kto odpowiadał za pacyfikację Swaryszowa, wioski położonej koło Jędrzejowa. Poza tym policjanci granatowi zakonspirowali na posterunku w Wodzisławiu podawali informacje, którzy funkcjonariusze, współpracując z Niemcami, dokonywali kradzieży, okradali Żydów, albo brali udział w egzekucjach.

            Mamy też przykłady policjantów, którzy byli żołnierzami podziemia zakonspirowanymi na posterunkach i ratowali Żydów. To już była podwójna konspiracja. Tutaj możemy wymienić kapitana Franciszka Trola z Radomia. Inny przykład żołnierza AK i jednocześnie odznaczonego medalem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, to Franciszek Banaś z Krakowa. Bardzo ciekawa historia jest jeszcze z Warszawy. Była tam grupa policyjna - 6 Brygada Kontrwywiadu AK obszaru warszawskiego, która m.in. pomagała Żydom oraz rozpracowywała Niemców. Ten oddział zostawił po sobie bardzo dużą liczbę dokumentów, opisujących przebieg powstania w gettcie warszawskim.

Dziękuję za rozmowę.

Więcej na ten temat powiemy w audycji: "Historia na fali" w czwartek 13 lutego o godz. 20 w Radiu eM Kielce.