Tam walczono w 1863 roku

Wąchock – w tym miasteczku stacjonował oddział Mariana Langiewicza, który wprowadzał władzę powstańczą od Iłży po Bodzentyn. W Wąchocku ogłaszano dekrety Rządu Narodowego i organizowano cywilne struktury terenowe. W okolicznych miastach i wsiach działała polska administracja. Do miasta ściągali ochotnicy oraz ci, którzy po prostu chcieli zobaczyć polskie wojsko. Oddział Langiewicza stanowił przekrój społeczeństwa: biła się w nim szlachta, robotnicy, rzemieślnicy, służba dworska oraz chłopi. Kilkadziesiąt lat później, podczas II wojny światowej, w okolicach Wąchocka, na Wykusie stacjonowali partyzanci Zgrupowania „Ponury – Nurt” Armii Krajowej. Żołnierze AK wykorzystali miejsca, szlaki i kody, którymi posługiwali się powstańcy, oraz partyzancką formę walki.

Suchedniów – miasto dostarczało broń. W okolicznych kuźniach kuto kosy do walki z zaborcą. 

Święty Krzyż – przez kilka dni stacjonował w klasztorze oddział Langiewicza. Stamtąd powstańcy szli na zwycięski bój z 11 na 12 lutego pod Słupią. W październiku 1863 roku stacjonował tam również oddział generała Józefa Hauke-Bosaka. 

Kielce – na krótko przed wybuchem powstania przyjechał do miasta Marian Langiewicz i spotkał się ze swoimi ludźmi. Prawdopodobnie omawiał z nimi szczegóły szykującego się zrywu. Próba opanowania Kielc w pierwszych dniach powstania nie powiodła się, ponieważ stacjonowały tutaj liczne wojska rosyjskie. Ludność kielecka jednak nie pozostała obojętna na wydarzenia. Pomocy powstańcom udzielili bernardyni z klasztoru na Karczówce, którzy zapłacili za to wysoką cenę. Po upadku powstania władze carskie zlikwidowały klasztor. Pozostał w nim tylko ojciec Kolumbin Tomaszewski, który samotnie mieszkał na Karczówce przez 50 lat. Za murami klasztoru stoi dziś pomnik upamiętniający poległych. Kielczanie, którzy brali udział w zrywie, spoczywają na Cmentarzu Starym. W 150. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego ich mogiły zostały oznaczone specjalnymi tabliczkami. 

Małogoszcz – 24 lutego pod tą miejscowością rozegrała się jedna z największych bitew powstania. Polacy ponieśli w niej ciężkie straty, zginęło około 300 żołnierzy Mariana Langiewicza, a ponad pół tysiąca zostało rannych. Oddział nie został całkowicie rozbity tylko dzięki umiejętnościom dowódcy. Akcja „Wiernej rzeki” Stefana Żeromskiego rozgrywa się tuż po tej bitwie. Pisarz oddał w niej także stosunek Polaków do powstania i podziały, jakie wówczas istniały. 

Grochowiska – Polacy odnieśli tu zwycięstwo 18 marca. Duże znaczenie odegrali w niej świetnie wyszkoleni "żuawi śmierci", dowodzeni przez francuskiego oficera Franciszka Rochebruna, który z własnego wyboru walczył po stronie polskiej. Jego oddział można nazwać "komandosami powstania". Walczyli z niezwykłą odwagą i poświęceniem, nie cofając się na krok przed śmiercią. 

Opatów – miasto dwa razy zdobywali powstańcy z oddziału Józefa Hauke-Bosaka: w listopadzie 1863 roku i w lutym 1864 roku. 

***

Powstanie Styczniowe zakończyło się klęską. Na ludność spadły liczne represje. Obudziło jednak tożsamość narodową i na pewno dało podwaliny pod odzyskanie niepodległości w 1918 roku. Do historii tego zrywu na stałe weszły miejsca walk na Kielecczyźnie – Małogoszcz, Opatów, Grochowiska – oraz miejscowości, które dały powstańcom schronienie, wśród nich: Wąchock, Bodzentyn, klasztory na Świętym Krzyżu i kieleckiej Karczówce. 

Katarzyna Bernat