Prof. Beata Wojciechowska: Średniowiecze zrodziło uniwersytety

Średniowiecze to okres obejmujący czas około tysiąca lat. Wtedy budowana jest cywilizacja europejska.

Cywilizacja ta rodzi się już od około 476 roku. Jest to data umowna związana z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. Podwaliny dla nowej Europy stworzył Karol Wielki. Terytorium jego państwa było olbrzymie. Po jego śmierci, dzieli się ono na trzy części: południową, zachodnią i wschodnią. Dając podstawy do powstania Włoch, Francji i Niemiec. Fundamenty Europy tworzą się we wczesnym średniowieczu i opierają się na cywilizacji antycznej i religii chrześcijańskiej. 

Czasami mówi się, że były to tzw. "wieki ciemne". Czy jest ono uzasadnione?

Nigdy nie zgadzam się z tym twierdzeniem. Średniowiecze nie było epoką zacofaną. To czas, kiedy bardzo mocno rozwija się nauka i filozofia chrześcijańska. Początkowo opierała się ona na pismach św. Augustyna, a potem na pismach św. Tomasza z Akwinu. W tym czasie powstawały zakony, które mocno wpłynęły na rozwój cywilizacji europejskiej. Benedyktyni, których założycielem jest św. Benedykt z Nursji, tworzą pierwsze opactwo na Monte Cassino w 529 roku. Opactwa były często samowystarczalne i przyczyniły się do rozwoju kultury rolnej. W ich ogrodach uprawiano wiele roślin, ziół, zajmowali się lecznictwem, budowali drogi, mosty, otwierali przytułki dla ubogich zgodnie z zasadą chrześcijańskiego miłosierdzia. Wiele zawdzięczamy też cystersom. W swojej regule przyjęli oni konwersów, czyli braci świeckich, którzy w opactwie zajmowali się pracami fizycznymi. Często były to osoby bardzo dobrze wykształcone, świetnie znające się na ówczesnej technice, wprowadzające nowości w rolnictwie, na przykład rozwiązania melioracyjne.

            Poza tym do rozwoju duchowego i intelektualnego przyczyniają się skryptoria benedyktyńskie, w których czytano i przepisywano księgi oraz utrwalano znajomość klasycznej łaciny. Przy większości opactw znajdowały się szkoły przyklasztorne, gdzie uczono pisać i czytać oraz kontemplowano Pismo Święte. Od XII wieku zaczynają rozwijać się uniwersytety. Pierwszy uniwersytet w Bolonii powstał w 1088 roku. W XII i XIII wieku mamy pełny rozkwit uczelni, powstających w wielu państwach europejskich.

Jak tworzono uniwersytety w Europie?

Powstawały one z chęci prowadzenia pogłębionych dysput intelektualnych. Tworzyły się wokół wybitnych intelektualistów, którzy gromadzili wokół siebie uczniów. W ten sposób powstawały pierwsze szkoły, które reprezentowały nieco wyższy poziom. Potem zostały one sformalizowane. Pierwszy uniwersytet w Bolonii, słynął z nauki prawa świeckiego, ale w XII wieku zaczyna się intensywnie rozwijać prawo kanoniczne. Na uniwersytetach  rozstrzygają się najważniejsze kwestie teologiczne, prawne, filozoficzne. Sposób rozumowania, który zaproponował Arystoteles, dopiero w połowie XII wieku poznaje Europa i to wykorzystuje w dysputach filozoficznych. Dzięki temu intensywnie rozwija się filozofia chrześcijańska. Dzieje się to właśnie na uniwersytetach, gdzie rozstrzygane są najważniejsze kwestie, gdzie toczą się spory, dysputy, gdzie powstają różne szkoły rywalizujące ze sobą. To wpływa na kolejny postęp w nauce.

W Polsce za czasów króla Kazimierza Wielkiego powstała Akademia Krakowska, ale blasku uczelni nadali Jagiellonowie, a szczególnie królowa Jadwiga. Przypomnijmy początki uniwersytetu w Polsce.

Uczelnia powstała w 1364 roku dzięki staraniom króla Kazimierza i jego otoczenia, związanego z biskupem krakowskim. Początkowo funkcjonowała dość krótko. Dopiero królowa Jadwiga przekazała swoje klejnoty na jej odnowienie, nastąpiło to w 1399 roku. Formalnie, odnowiony uniwersytet, zaczął funkcjonować w 1400 roku. Pierwszym rektorem został Stanisław ze Skarbimierza, wybitny polski uczony, teolog, kaznodzieja, prawnik. Był autorem dużego zbioru licznych kazań. Uniwersytet został wzmocniony mistrzami, którzy przybyli do nas z Pragi.

W średniowieczu powstały więc fundamenty pod szkolnictwo, piśmiennictwo, filozofię, sztukę, prawo.

Dodałabym jeszcze rozwój medycyny i higieny, ponieważ przylgnęła "łatka", że to brudne i ciemne wieki. Nic bardziej mylnego. Otóż w tym czasie bardzo dbano o higienę i zdrowie, jest to czas rozwoju nauk medycznych. Mamy wiele traktatów, bardzo konkretnych, dotyczących różnych schorzeń. Średniowiecze stworzyło więc podwaliny pod dzisiejszą Europę i musimy o tym pamiętać.

Dziękuję za rozmowę.

Katarzyna Bernat

Więcej w audycji: "Historia na fali" w piątek 31 maja, godz. 21.