Wysłuchaj czwartej audycji radiowej z cyklu „Wdzięczni Bohaterom - Powstańcom Styczniowym Walczącym na Kielecczyźnie"

Część1:

Część2:

Wersja tekstowa audycji:

Bohaterowie Powstania Styczniowego walczący na kielecczyźnie. Dzień dobry, przed mikrofonem Michał Łosiak. Moim i państwa gościem jest profesor Urszula Oettingen, historyk z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Dzień dobry pani profesor.

Dzień dobry.

Pporozmawiamy o powstaniu styczniowym, które wybuchło w 1863 roku, które wpłynęło na całe społeczeństwo. Głównym tematem są dziś kobiety których rola w powstaniu była oceniona. Nazwiska w większości z nich są niestety nieznane, a przecież ich wkład był ogromny. Najpierw jednak chciałbym byśmy przedstawili sytuację w naszym regionie i grupy społeczne, które brały udział w powstaniu. Jak to wyglądało na terenie obecnego województwa świętokrzyskiego? Tak pisał znany historyk Powstania Styczniowego kieniewicz, który na podstawie dokumentów, pamiętników i jeszcze innych źródeł stwierdził, że w powstanie społeczne zaangażowane były wszystkie warstwy społeczne. Oczywiście z różnym natężeniem one działały i to zależało od wielu spraw. Przede wszystkim od działalności rządu narodowego, bo cały czas aż do upadku powstania działał rząd narodowy. Pomimo tego, że władze carskie mówiły, że ten rząd w pewnych okresach nie działał, że tak jakby ta organizacja powstańcza i cywilna, wojskowa upadała. Jednakcały czas  rząd narodowy podkreślał to swoje działanie. Walki powstańcze i nie tylko walki, ale też w tak zwanej organizacji cywilnej działały różne grupy społeczne, różne środowiska, różne warstwy. Przede wszystkim angażowała się szlachta, inteligencja, miejska, mieszcanie, duchowieństwo również chłopi, przedstawiciele różnych zawodów, chociażby górnicy i hutnicy, przede wszystkim z terenu Zagłębia Staropolskiego. Ja tutaj może wspomnę o duchownych, którzy już przed wybuchem powstania bardzo mocno akcentowali te wartości patriotyczne. Ogranizowali nabożeństwa, które przybierały charakter manifestacji narodowych, manifestacji, w których okazywano przywiązanie do religii katolickiej do wiary, przywiązanie do historii. Też duchowieństwo budowało pamięć historyczną w swoich kazaniach, właśnie przypominając te postaci, te osoby które brały udział w Insurekcji Kościuszkowskiej w okresie Powstania Listopadowego, te osoby, które udawały się po Powstaniu Listopadowym na imigrację, przede wszystkim we Francji i tam właśnie działały zjednoczone w ramach tak zwanego hotelu Lambert i przy Jerzym Czartoryskim. Tutaj wśród duchownych można wymienić między innymi księdza Aleksandra Malanowicza który był proboszcem Szydłowieckim i działał w Szydłowcu. W czasie nocy styczniowej został aresztowany przez władze carskie. Tutaj też wiele mówiono o księżach o wikariuszach w Bodzentyńskich, którzy głosili kazania patriotyczne i działali w stronę rozbydowy organizacji wojskowej, jeżeli chodzi właśnie o teren Bodzentyna przyległe miejscowości. Nalezy wspomnieć też o księdzu kotkowski, który był proboszczem proboszczem w ćmielowie i był bardzo mocno zaangażowany w działalność powstańczą między innymi cały czas już w czasie powstania współpracował z marianem langiewicz. Później tak samo z Hałkę Bosakiem z wyższymi dowódcami. Którzy walczyli i na terenie województwa sandomierskiego i krakowskiego z inicjatywy księdza Kotkowskiego w 1862 roku w Świętomarzy odbył się Zjazd Duchowieństwa Sandomierskiego i tam postanowiono przyłączyć się do powstania, przyłączyć się do tego odłamu Czerwonych, bo cały czas pamiętamy mówiąc, jakby tutaj o sprawach politycznych dotyczacych powstania. W pewien sposób upraszczając były dwa główne obozy. Obóz białych, który raczej chciał w różnych okresach wyhamowywwać to powstanie i wahał się przed przystąpieniem do niego. Dopiero później, po kilku miesiącach, kiedy powstanie wybuchło, wtedy obóz białych właśnie dał swój akces do powstania oraz obóz czerwonych tych osób, tych postaci tych osób, którzy z bronią w ręku chcieli walczyć o niepodległość. Przypomnieć też należy o szlachcie o której juz mowłam, czy o ziemiaństwie, ale też o kobietach.

To teraz powiedzmy o wspomnianych wcześniej kobietach czym się zajmowały, jaka była ich rola w powstaniu?

W powstaniu udział wzięło tak historycy obliczają przez cały okres powstania nawet do 200 000 osób. Kto walczy w powstaniu? Przede wszystkim mężczyźni, kobiet było bardzo mało. Oblicza się że z bronią w ręku może kilkadziesiąt kobiet właśnie w tych oddziałach wojskowych tutaj. Mężczyźni wychodzili z domu, wychodzili ze swoich dworów, wychodzili ze swoich domów, ze swoich chałup a zostawały kobiety.

czas tej częsci romowy dobiegł do końca. Na kolejną zapraszamy tuż po przerwie.

Audycja współfinansowana ze środków otrzymanych od Ministerstwa Obrony Narodowej.

Bohaterowie Powstania Styczniowego walczący na kielecczyźnie.

Wracamy po przerwie. Przypomnę, że o Powstaniu Styczniowym i roli kobiet, w tym powstaniu rozmawiam razem z profesor Urszulą Oettingen z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Pani profesor, no powiedznmy jak wyglądała rola kobiet w powstaniu, bo ona miała znaczącą rolę, mimo że w porównaniu z liczbą mężczyzn tych kobiet było niewiele.

Kobiety to były, zresztą już padło to stwierdzenie, to były ciche bohaterki. To były właśnie te żony powstańców. To były matki powstańców, córki, powstańców, siostry, które dostarczały żywność. O to, żeby opuszczone przez mężczyzn posiadłości jakoś funkcjonowały, które były sanitariuszkami, które były kurierkami.

Na początku wspomniałem, że nazwiska większości kobiet, które brały udział w powstaniu, są nieznane, ale część z nich możemy wymienić, z imienia i nazwiska. Właśnie, o których postaciach warto powiedzieć?

No tutaj słynna postać Jadwiga Prędowska, która urodziła się w Łomnie w okolicach Bodzentyna, później wyszła za mąż i przeniosła się do Mirka i ten dwór w Mircu, gdzie mieszkała, był takim przykładem wielkiej działalności kobiet na rzecz powstania. Zresztą sama Jadwiga Prędowska. współpracowała z Langiewiczem, później też z innymi dowódcami. Ona zresztą należy o tym przypomnieć, przygotowała ten sztandar, który w czasie odpustu na Świętym Krzyżu we wrześniu 1861 roku powiewał właśnie nad klasztorem na Świętym Krzyżu. Zresztą o jej działalności wiemy z jej wspomnień, które napisała i gdzie w sposób emocjonalny przedstawiła swoje zaangażowanie i też innych kobiet, które tutaj, wkładały mnóstwo serca w to, żeby żeby pomagać, żeby pomagać powstańców. One przechowywały powstańców, opatrywały, leczyły, działały w nazaretach, w szpitalach polowych, w wielu miejscowościach. Także, że te postaci bardzo się zapisały w tych walkach powstańczych. Temat nadal wymagałby zbadania. Jeszcze wspomnę o jednej postaci. Barnarze Majewskiej, która mieszkała w Starej Słupi we dworze. Ona była prawdopodobnie jak mówią dokumenty też jakby stała na czele organizacji cywilnej całego powiatu. Także kobiety były zaangażowane, w taką działalność o charakterze politycznym.

Jeśli chodzo o same Kielce to kobietą zaangażowaną w walkę była Jadwiga Prędowska, która ma obecnie swoją ulicę w naszym mieście. Powiedzmy kilka słów właśnie oniej.

Tak, już o niej wspomianałam. To niezwykle ważna postać dla nas. Jak mówią ona jest takim symbolem właśnie walki kobiet. Jakbyśmy obliczyli, ile tych kobiet mogą być zaangażowanych, jakby w tą działalność powstańczą, nawet w sensie takim psychicznym, świadomościowym, bo kobieta przede wszystkim prowadzi dom, kobieta uczy. Mężczyzna zajmuje się uprawą ziemi, sprawami politycznymi i tak dalej, a kobieta pilnuje właśnie rodzinnego ogniska. Dzięki kobietom, dzięki ich wychowaniu, tym matkom ta  działalność patriotyczna, później powstańcza mogła się tutaj rozwinąć.

Przy tej okazji koniecznie trzeba powiedzieć o roli matek i babć. Podczas powstania była ona nieoceniona. No i to właśnie im w dużej mierze zawdzięczamy wolność, ponieważ jak. mówił Józef Piłsudski to właśnie one wychowały to pokolenie, które kilkadziesiąt lat później wywalczyło dla Polski niepodległość, więc rzeczywiście można mówić również o takiej w pewnym sensie o ukrytej roli kobiet w dążeniu do odzyskania niepodległości.

Tak, w wielu wspomnieniach  uczestnicy powstania piszą, że właśnie ta atmosfera w domu rodzinnym była taka patriotyczna, że jakby kochać Polskę, nauczyła ich matka, nauczyła ich siostra, nauczyła ich babcia. To było niezwykle ważne, to było przygotowanie do tego, żeby walczyć o wolność i niepodległość

Czas naszej rozmowy o powstaniu styczniowym o roli kobiet w tym zrywie niepodległościowym dobiegł końca. Ja przypomnę, że moim i państwa gościem była profesor Urszula Oettingen z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach rozmawiał Michał Łosiak do usłyszenia.

Aaudycja współfinansowana ze środków otrzymanych od Ministerstwa Obrony Narodowej.

Projekt  „Wdzięczni Bohaterom - Powstańcom Styczniowym walczącym na Kielecczyźnie" jest zadaniem publicznym współfinansowanym ze środków otrzymanych od Ministerstwa Obrony Narodowej.