M. Gorzelak o Patronce Kielc

  Obraz jest obecny w Kielcach od pierwszej połowy XVII wieku. – Niektórzy naukowcy przypuszczają, że na pewno był tutaj przed 1626 rokiem, a więc przed datą powstania Bractwa Różańcowego. Możliwe jednak, że pojawił się jeszcze wcześniej, bo przed 1619 rokiem, czyli przed śmiercią jego fundatora, Wojciecha Piotrowskiego. Niektórzy historycy idą jeszcze dalej i datują go na sam początek XVII roku. Wszystkie teorie są uprawnione i nie da się dokładnie określić czasu powstania wizerunku – wyjaśnia Małgorzata Gorzelak, historyk sztuki z Muzeum Diecezjalnego w Kielcach.

Matka Boża Przewodniczka

  Przypuszcza się, że płótno powstało w Krakowie, ponieważ stamtąd pochodził Wojciech Piotrowski, jego fundator. – Tam też, od około 1400 roku aż do połowy XVI wieku żywa była tradycja malowania obrazów Matki Bożej w stylistyce hodegetrii. Do tego typu ikonograficznego nawiązuje kielecki wizerunek, aczkolwiek nie jest on ani ikoną, ani hodegetrią krakowską z okresu gotyku – wyjaśnia Małgorzata Gorzelak.

Co to jest Hodegetria? To typ wizerunku Matki Bożej Przewodniczki, który powstał na Wschodzie. – Przewodniczki, ponieważ Matka Boża wskazuje dłonią na Dzieciątko Jezus jako Drogę, Prawdę i Życie, czyli jedyny właściwy kierunek dla każdego katolika – wyjaśnia specjalistka. – Pierwszy taki obraz tradycja ustna przypisuje świętemu Łukaszowi Ewangeliście. Miał on być w V wieku przewieziony z Jerozolimy do Konstantynopola i umieszczony w klasztorze mnichów, którzy opiekowali się niewidomymi. Oni wskazywali im właściwą drogę, podobnie jak Matka Boża wskazuje ją nam. To piękna symbolika. Ten typ hodegetrii nadal jest bardzo żywy w sztuce ikony, w której powtarza się schematy nawiązujące do pierwszych wizerunków Matki Bożej. Nasz łączy w sobie elementy kultury Wschodu i Zachodu, bo Maryja jest ukazana plastycznie. Widzimy również cieniowanie, swobodne wydobywanie bryły, zupełnie obce ikonie, co sytuuje obraz w kręgu nowożytnej kultury łacińskiej. Matka Boża Łaskawa wskazuje także na Pismo Święte, które trzyma Dzieciątko Jezus, czyli na żywe Słowo, będące dla nas źródłem wiary, refleksji i Jezusa Chrystusa.

Historia kultu

  W Kielcach kult Matki Bożej Łaskawej pojawił się w 1626 roku, kiedy powstało Bractwo Różańcowe, które objęło obraz opieką. – W XVII wieku pojawił się na nim napis: „Matka Boża Łaskawa Kielecka”. Wizerunek był koronowany w 1630 roku, później ufundowano dla niego srebrną sukienkę. Wiemy, że od początku słynął wieloma łaskami. Wisiały tutaj liczne wota dziękczynne, doliczono się ich około 170. Często zdobiono je drogocennymi kamieniami: szafirami, rubinami, szmaragdami. Świadczy to o tym, że kult był żywy, ale z czasem przygasł – mówi Małgorzata Gorzelak.

Na początku XX wieku sprofanowano obraz Matki Bożej Częstochowskiej, w związku z czym biskup kielecki Augustyn Łosiński sprowadził do katedry wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej i umieścił go w kaplicy różańcowej, a obraz Matki Bożej Łaskawej przeniósł na zasuwę. To doprowadziło do przygaśnięcia kultu. Wiemy jednak, że w czasie I wojny oraz wojny polsko-bolszewickiej u stóp Matki Bożej Kieleckiej były składane akty wdzięczności.

  Odnowienie kultu przypadło na lata 80. XX wieku. – W 1979 roku proboszczem katedry został późniejszy biskup Mieczysław Jaworski, kapelan Solidarności, który żywił wyjątkową cześć dla Matki Bożej Łaskawej. To za jego sprawą ustanowiono w 1982 roku Diecezjalne Sanktuarium Maryjne Matki Bożej Łaskawej Kieleckiej i powstała pieśń ku Jej czci „W prastarej kieleckiej świątyni..”. Słowa napisał Wacław Wilk Wilczyński, a muzykę skomponował wieloletni organista katedry, profesor Jerzy Rosiński. Najważniejszym jednak momentem była koronacja obrazu przez Jana Pawła II, która miała miejsce 3 czerwca 1991 roku, Ten akt poruszył serca wszystkich kielczan i był zwieńczeniem kilkusetletniego kultu Matki Boskiej na ziemi świętokrzyskiej. Uroczystość odbyła się podczas Mszy Świętej w Masłowie – opowiada Małgorzata Gorzelak.

Patronka Kielc

  Krótko po koronacji, 6 września 1991 roku, Stolica Apostolska ustanowiła Matkę Bożą Łaskawą patronką Kielc. Podczas uroczystości ogłoszenia tego aktu ówczesny prezydent Kielc Robert Rzepka powiedział: „Kult Maryjny zespolił się od stuleci z kulturą duchową miasta, z życiem i obyczajami jego mieszkańców. Dzisiejsza uroczystość wyrasta z wiekowych tradycji, które określiły kulturę duchową naszego miasta. Proklamacja Matki Bożej na patronką Kielc jest uwieńczeniem tych duchowych tradycji, a zarazem wytycza kierunek rozwoju duchowego miasta na przyszłość”.

Dziś w kaplicy Matki Bożej Łaskawej sprawowane są niektóre Msze Święte – na przykład codzienna pierwsza Msza poranna o godzinie 6.30,  transmitowana przez diecezjalne Radio eM Kielce. Jest ona ważna dla ludzi chorych i starszych, ale również aktywnych zawodowo, śpieszących się do pracy. Codziennie w kaplicy ma miejsce wystawienie Najświętszego Sakramentu, jest też możliwość skorzystania z sakramentu pokuty i pojednania. W kaplicy zawsze są wierni, Matka Boża nigdy nie jest sama.

Katarzyna Bernat

Więcej w audycji „Tak wierzę” we wtorek, 30 kwietnia o godz. 20 w Radiu eM Kielce.